100 rocznica śmierci Carla Hauptmanna

W dniu 4 lutego 2021 przypada 100. rocznica śmierci Carla Hauptmanna.

Zachęcając do zwiedzania naszego muzeum, proponujemy chwilę refleksji nad postacią dawnego właściciela tego domu, którego duch jest stale obecny w jego ukochanych  Karkonoszach.

Wielu badaczy twórczości Carla podkreśla ścisły duchowy związek tego pisarza ze słowiańską tradycją regionu śląskiego, wspomina się jego przyjaźnie z Polakami, jednoznaczne opowiedzenie się w sprawie niepodległości Polski w 1918 roku, korektę niemieckiego tłumaczenia „Chłopów”, która wpłynęła na przyznanie Reymontowi Nagrody Nobla. Choć jako twórca, wydaje się, że pozostał w cieniu młodszego brata noblisty Gerharta Hauptmanna, to pozostał w pamięci jako niestrudzony piewca piękna Karkonoszy i ikona powstałej dzięki jego charyzmie Kolonii Artystycznej w Szklarskiej Porębie.

Urodził się 11 maja 1858 roku w Szczawnie Zdroju. Po studiach i uzyskaniu tytułu doktora nauk filozoficznych planował pierwotnie oddać się pracy naukowej, jednak ostatecznie zdecydował o propagowaniu swych idei naukowych poprzez literaturę. Jest autorem 20 dramatów, 5 powieści, 29 nowel i około 2000 wierszy. Jeszcze w trakcie studiów w Zurichu zaplanował wydanie 4 tomowego dzieła, którego pierwszy tom ukazał się w roku 1893 pod tytułem „Die Metaphysik der modernen Physiologie”, gdzie podjął idee wzajemnych relacji zjawisk fizycznych i psychicznych. Drugi tom dzieła pt „Grundzüge einer allgemeinen Biomechanik” nie został opublikowany. Do najbardziej znanych  utworów literackich należą m.in.: Sonnenwanderer (1890), Die Bergschmiede (1902), Mathilde. Zeichnungen aus dem Leben einer armen Frau. (1902), Einhart, der Lächler (1907), Nächte (1912), Die lange Jule (1913), Rübezahlbuch- Księga Ducha Gór (1915), Tobias Buntschuh (1916), Drei Frauen (1920). W utworach  Carla Hauptmanna widoczne są nie tylko cechy właściwe nurtowi naturalizmu, ale też formy szczególne dla impresjonizmu i ekspresjonizmu.  Współcześnie twórczość Carla uznawana jest przez wielu krytyków jako „literatura ojczyźniana” w najlepszym tego znaczeniu, chociaż tematyka jego dzieł porusza problemy ogólnoludzkie, często natury psychologicznej. Czerpiąc inspirację twórczą z najbliższego otoczenia, umiejscawiał wielokrotnie akcję swych utworów w Karkonoszach, chętnie też wykorzystywał w swoich utworach miejscową gwarę. Jego dom w Szklarskiej Porębie stał się dzięki gościnności i charyzmie Carla znanym miejscem spotkań przedstawicieli kultury, nauki, sztuki.

Carl Hauptmann zmarł w Szklarskiej Porębie w wieku 63 lat i został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Szklarskiej Porębie Dolnej. Wśród licznie zebranych na pogrzebie gości byli też przyjaciele, m.in.: prof. Werner Sombart, Kurt Breysig, dr Will-Erich Peukert, który podjęli się pośmiertnego wydania zbioru jego poezji. Bliscy przyjaciele Carla zdecydowali także o ufundowaniu mu pomnika nagrobnego, ogłaszając w prasie publiczną zbiórkę pieniędzy na ten cel. Prace nad obeliskiem zostały zlecone wrocławskiemu architektowi, należącemu do kręgu przyjaciół Hauptmanna, Hansowi Poeltzigowi. Ze względu na kryzys gospodarczy w latach 20-tych ostatecznie pomnik został odsłonięty dopiero 23 czerwca 1925 roku. Odsłonięcie pomnika nagrobnego było połączone z obchodami corocznego festynu w Szklarskiej Porębie – „Johanniswoche” („Tydzień św. Jana”), który w 1925 roku był dedykowany pamięci Carla Hauptmanna. Na uroczyste odsłonięcie pomnika w miejscu pochówku, przybyły liczne rzesze osób, składając wieńce i kwiaty. Ceremonię uświetnił występ chóru „Jolschen Madrigalchor” z Jeleniej Góry i mowa wygłoszona przez dr Friedricha Castelle. Autorami pomnika o bogatej symbolice, było małżeństwo Marlene i Hans Poeltzig, co poświadcza zamieszony na nim, używany przez artystów monogram ”MH”. Przypuszcza się, że Hans Poeltzig był autorem projektu pomnika, zaś autorką realizacji form ceramicznych jego małżonka. Imponujący ceramiczny pomnik nagrobny Carla został w latach późniejszych poważnie zdewastowany. Dzięki inicjatywie dra Przemysława Wiatera podjęto zabiegi jego rekonstrukcji. Dziś w miejscu pochówku Carla Hauptmanna na cmentarzu w Szklarskiej Porębie Dolnej znajduje się płyta nagrobna, zaś  pomnik nagrobny został przeniesiony na teren posesji muzeum.


Jan Koprowski, Nad grobem Karola Hauptmanna w Szklarskiej Porębie (1983)

Na  starym cmentarzu, w zielonej murawie
Od lat spoczywają twe doczesne prochy.
Krzaki dzikiej róży w słonecznej kurzawie
Kwitną, a wokół pokrzywy – macochy

Stoję nad twym grobem, twe książki wspominam:
Uczone rozprawy, wiersze o miłości,
U stóp mi się wije gęsta koniczyna,
Nade mną – niebiosów nieprzebrane włości.

Czego tutaj szukam i po co się błąkam
Wśród ścieżek zarosłych jak w zapomnień strefie?
Może się tu snuje cień „Chłopów” Reymonta
I twoje westchnienie o piękniej Józefie…

Kto pojmie to wszystko, zrozumie te sprawy,
Ulotne jak piasek i bystre jak woda?
Nad grobem pisarza wśród bujnej murawy
Nie szkoda nadziei i wspomnień nie szkoda.



                                                                                                    Julita Izabela Zaprucka


Literatura:

K. A. Kuczyński, W kręgu Carla i Gerharta Hauptmannów, Agencja Wydawnicza PAJ-Press, Jelenia Góra 2018, s. 64-109

J. Koprowski, Nad grobem Karola Hauptmanna w Szklarskiej Porębie [w:] Własne i cudze. Wybór wierszy i przekładów, Warszawa 1983, s.82

M. Półrola, Carl Hauptmann pisarz z krainy Liczyrzepy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007,
s. 181-214
    
P. Wiater, Pomnik nagrobny Carla Hauptmanna  z cmentarza ewangelickiego w Szklarskiej  Porębie Dolnej, [w:] Hans Poelzig we Wrocławiu. Architektura i Sztuka 1900-1916, J. Ilkosz, B. Störkuhl (red.), Via Nova, Wrocław 2000, s. 293-297

M. Zybura (red.), Pisarze niemieckojęzyczni XX wieku. Leksykon encyklopedyczny, Warszawa-Wrocław 1996, s.121