W 1890 r. bracia Carl i Gerhart Hauptmann postanowili tutaj zamieszkać. Po latach Gerhart Hauptmann, już jako laureat literackiej Nagrody Nobla, tak wspominał to wydarzenie:

“Pewnego dnia podczas górskiej wędrówki dostrzegłem z wysoka ową dolinę [Dolinę Siedmiu Domów- przyp. P.W.] i pomyślałem sobie, że dobrze byłoby wybudować tutaj dom. Zachwycony i olśniony tym pomysłem zszedłem w dół przez lasy, zbiegłem ścieżką wśród łąk i w ciągu kilku godzin załatwiłem kupno wiejskiego domu z przynależnym gruntem, łąką, z bukowym gajem i źródełkami. Przypominam sobie jeszcze bezgraniczną radość żony i dzieci, kiedyśmy ten piękny zakątek uznali za swój własny i zaczęliśmy przebudowywać starą, rozpadającą się chałupę, która przemieniona jak najlepiej, miała się stać naszym przytulnym ogniskiem domowym.” [G. Hauptmann, s. 15-16]

Początkowo Gerhart Hauptmann zamieszkał w wynajętym mieszkaniu w willi Glaubitz na Marysinie i nie miał w nowym miejscu zamieszkania zbyt wielu znajomych. Następnie przeniósł się do Szklarskiej Poręby Średniej do domu mistrza murarskiego Liebiga, który prowadził przebudowę nowo nabytego domostwa.

„Wiejski dom miał szeroką fasadę, skierowaną ku drodze. Po środku było wejście, z lewej stodoła, z prawej wielki pokój mieszkalny, który początkowo zamieszkiwała rodzina Simon, później jego szwagier – mistrz stolarski Seidel. Na prawo od domu rósł stary jesion, na lewo stała drewniana szopa, oflankowana dwiema potężnymi lipami. Ulica przed domem porośnięta była starymi, dzikimi drzewami wiśni. Latem my dzieci siedzieliśmy całymi dniami na tych drzewach, które rodziły tylko bardzo małe wiśnie, tak małe, że nie chciało się nam nawet wypluwać z nich pestek.

[…] Mistrz Liebig przyziemie przebudował na nową kondygnację nad całością której od strony drogi biegł długi balkon. Rodzina Hauptmannów miała do domu szerokie wejście od tyłu, które prowadziło do dwóch leżących na parterze obok siebie kuchni przeznaczonych dla rodzin Carla i Gerharta Hauptmannów. Carl Hauptmann i ciocia Marta – określenie „ciocia Marta” było zastąpione przez słowo „Pin” – podczas gdy wujek nazywany był „Zarle”. Mieszkali oni w przebudowanej części domu nad dawną stodołą, podczas gdy moi rodzice zwani „Palle” i „Muttel” objęli drugą część domostwa. Pierwsze piętro przykrywał wysoki, pozbawiony jakichkolwiek wykuszy i ozdób dach kryty łupkiem, pod którym po lewej i prawej znajdowały się dwa pokoje z dwoma niewielkimi przepierzeniami każdy, należące odpowiednio z jednej strony do rodziny Carla, z drugiej zaś Gerharta” [I. Hauptmann, s.11-12”].

W początkach lat dziewięćdziesiątych XIX w. Szklarska Poręba była przede wszystkim znanym ośrodkiem hutnictwa szkła i dopiero rozpoczynała karierę jako miejscowość wypoczynkowa. Miejsce to nie miało tradycji artystycznych i literackich, a napływ twórców nastąpił dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Z wieloma z nich Gerhart Hauptmann i jego brat Carl utrzymywali przyjacielskie stosunki wcześniej, szczególnie podczas pobytu w Berlinie. Przybywając do Szklarskiej Poręby młody Gerhart Hauptmann był już postacią znaną i miał za sobą udany debiut literacki. Jego przybycie do prowincjonalnej wsi nad rzeką Kamienną musiało wzbudzić pewną sensację. Wprawiając w zdumienie okolicznych mieszkańców Gerhart Hauptmann jako jeden z pierwszych mieszkańców Karkonoszy jeździł na nartach i uprawiał grę w tenisa na ziemnym korcie, który wybudował w parku obok swojego domu. W Dolinie Siedmiu Domów w początkach lat dziewięćdziesiątych XIX w. Gerhart Hauptmann stworzył największe dramaty, takie jak “Tkacze”, “Futro Bobrowe”, “Woźnica Henschel” i “Wniebowzięcie Hanusi”. Po rozpadzie małżeństwa z Marią z domu Thienemann, licznych wojażach i zmianach miejsca pobytu, od 1901 r. pisarz osiadł w willi „Wiesenstein” w pobliskim Jagniątkowie, nie zrywając jednak kontaktów ze Szklarską Porębą.

W Dolinie Siedmiu Domów pozostał Carl Hauptmann. Do najbardziej znanych dzieł pisarza zaliczyć należy zbiór “Z mojego pamiętnika” i niedawno przetłumaczony na język polski cykl legend “Księga Ducha Gór”. Carl Hauptmann dokonał korekty tłumaczenia powieści Wł. Reymonta “Chłopi” na język niemiecki. „Nasz doktor” – tak nazywany przez mieszkańców Doliny Siedmiu Domów, był postacią popularną i powszechnie lubianą. Wokół domu Carla Hauptmanna skupiało się życie kolonii tutejszych artystów. Przez długie lata w Szklarskiej Porębie mieszkała też Johanna „Lotte” Hauptmann (1856-1943) – starsza siostra Gerharta. Z czasem do Szklarskiej Poręby zaczęli napływać znajomi braci Hauptmann.

Z Berlina-Friedrichshagen do Doliny Siedmiu Domów przybył namówiony przez Hauptmannów dr Wilhelm Bölsche (1861-1939). W. Bölsche był propagatorem osiągnięć nauki, które opisywał w przystępnej, ciekawej formie – jego książki rozchodziły się w nakładach setek tysięcy egzemplarzy. Był też krytykiem literatury, a co szczególnie godne upamiętnienia, pionierem ochrony karkonoskiej przyrody. Po latach W. Bölsche żartobliwie tak wspominał to wydarzenie:

“To właśnie z ust Hauptmannów, jak pamiętam, po raz pierwszy usłyszałem swojską nazwę ‘Schreiberhau’ [dosłownie: Pisarski Wyrąb- przyp. P.W.]; objaśniono mi, że to tam gdzie pisarz sam rąbie drzewo. To przecież musi być Eldorado dla wszystkich literatów.” [Bölsche, s. 172]

Zamieszkał on początkowo w domu Hauptmannów, a następnie przy ul. M. Kopernika, w nieistniejącym wiejskim domu przysłupowym zwanym “Na kurzej stopce”.Po kilku przeprowadzkach w obrębie Szklarskiej Poręby W. Bölsche powrócił do Doliny Siedmiu Domów i zamieszkał przy ul. Muzealnej 5.

Niedaleko, w miejscu gdzie stoi dziś Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Wrocławskiej „Radość” (ul. Muzealna 5), zamieszkał przyjaciel Bölschego i braci Hauptmannów z okresu Friedrichshagen – dr Bruno Wille ((1860-1928), pisarz, krytyk religii, twórca teatru rozgrywającego przedstawienia na łąkach Doliny Siedmiu Domów. W początkach XX w. B. Wille tak opisywał tę część Szklarskiej Poręby:

“Dolina Siedmiu Domów mieniąc się w oczach od wielobarwnych kwiatów polnych schodzi ku dołowi, a przez nią przepływa szemrząc niewielki potok. W połowie doliny, nad stawem, który wznosi się nad nią niczym jakieś oko, leży szlifiernia szkła. Z lewej strony widok przesłonięty jest pasmem zalesionych zboczy, z prawej zaś położony jest skalisty Sowiniec z kościołem parafialnym. Poniżej, na przeciwległym zboczu rozrzuconych jest kilka domków robotników leśnych i budynek “Rettungshaus”-“Domu Pomocy” [schroniska dla sierot i dzieci chorych, obecnie placówka Straży Granicznej przy ul. 1 Maja-przyp. P.W.], którego opis znajduje się we “Wniebowzięciu Hanusi” [Gerharta Hauptmanna-przyp. P.W.]. Z lewej strony u dołu rozciąga się zamglony wąwóz rzeki Kamiennej i Wodospad Szklarki, nad którymi wznosi się porośnięty lasem masyw Płoszczani. W oddali rozciąga się ku górze, po części zielonkawa, po części fioletowawa ściana górskiego masywu Karkonoszy przerwana przez Śnieżne Kotły, w których jeszcze w czerwcu lśnią bielą resztki śniegu. Tym widokiem zachwycał się Gerhart Hauptmann mówiąc: ‘Tutaj dobrze jest być’, a Carl dodał: ‘Tutaj powinniśmy zbudować dla nas dom”. [Voigt, 40]

Dosłownie za płotem, przy współudziale Willego, powstała wyjątkowa w charakterze budowla – “Hala Baśni”. Wybudowana w 1904 r. drewniana hala ekspozycyjna przedstawiała cykl ośmiu monumentalnych obrazów z legendą o karkonoskim Duchu Gór autorstwa Hermanna von Heindricha (1856-1931). Po drugiej stronie ulicy, przy Muzealnej 2 miał swoją willę dr Alfred Koeppen, historyk sztuki, rektor w berlińskiej Freie Hochschule. Jego dom, projektu Bruno Möhringa, stwarzający “bajkowy nastrój […] chatki Jasia i Małgosi”, należy do najciekawszych obiektów willowych w Karkonoszach. [Szymanski-Störkuhl, Ilkosz, s.114]

Niedawno poddana gruntownemu remontowi została willa “Polny krzew” przy ul. Muzealnej 3 pochodząca z 1909 r. Należała ona do Marty Hauptmann (1862-1939), siostry Marii z domu Thienemann, pierwszej żony Carla, z którymi na początku lat dziewięćdziesiątych XIX w. Gerhart Hauptmann zamieszkiwał w Szklarskiej Porębie pod jednym dachem.

Przy ul. W. Hofmana 17 zachował się wiejski dom o nazwie “Wolność” należący do urodzonego w szkockim Greencock anarchisty Johna Henryego Mackey (1864-1933), który swoje idee postanowił rozpowszechniać poprzez literaturę. Do kilku wierszy Mackeya muzykę napisał Richard Strauss. Młody Szkot przybył do Berlina i zaprzyjaźnił się z literatami skupionymi w „kręgu Friedrichshagen”, a następnie w początkach XX w. przeniósł się do Doliny Siedmiu Domów.

Powyżej domu Hauptmannów, w wiejskiej chacie pochodzącej z 1713 r. przy ul. Dolnej 11 mieszkał malarz – Hanns Fechner (1860-1931), który swój dom nazwał “Hegal” tzn. “Hege des All” – “Schronienie dla wszystkich”. Pod koniec XIX w. Fechner przebywał w Berlinie, gdzie był profesorem malarstwa i wziętym portrecistą cesarskiego dworu. Po nieszczęśliwej chorobie na wskutek której utracił wzrok, przeprowadził się do Doliny Siedmiu Domów i tutaj, pełen nieprzepartej chęci życia, dyktował żonie wspomnienia ze swojego dawnego atelier. Hanns Fechner był autorem portretu Gerharta Hauptmanna. [Fechner]

Gerhart Hauptmann chętnie odwiedzał okoliczne karczmy i restauracje. Szczególnie często gościł w pobliskim lokalu o nazwie “Do słońca”-“Zur Sonne”, który przełomie XIX i XX wieku znany był jako “schronienie dla pisarzy”-“Herberge für Schriftsteller”. Lokal ten specjalizował się w daniach śląskiej kuchni, a panująca tutaj domowa atmosfera była powszechnie chwalona. Twórcy spotykali się przy wspólnym stole i prowadzili zagorzałe dyskusje o literaturze, sztuce i kulturze. Gerhart Hauptmann miał tutaj kufel z wygrawerowanym na dnie własnym nazwiskiem. Na ścianach w “Zur Sonne” wisiały portrety Carla i Gerharta Hauptmannów, Hannsa Fechnera czy Wilhelma Bölsche, który pod podobizną umieścił własnoręcznie napisany dwuwiersz:

“Wesołe godziny przepiłem, kiedyś w “Słońcu” w Szklarskiej Porębie”.

Gerhart Hauptmann napisał pod swoim portretem krótką dedykację: “sąsiedniemu Słońcu”.

Innym miejscem spotkań był nieistniejący dziś zajazd “Zur preussische Krone” mieścił się przy ul. Górnej 32, gdzie między innymi podawano mocniejsze “Kroischwitzer Bier” z browaru w Kraszowicach koło Bolesławca, ulubione piwo Carla Hauptmanna.

Z czasem kontakty Gerharta Hauptmanna ze Szklarską Porębą uległy pewnemu osłabieniu, choć nie zerwał on ich nigdy całkowicie. W 1922 r. doszło do powstania “Künstlervereinigung St. Lukas in Ober-Schreiberhau” – “Stowarzyszenie Artystów św. Łukasza w Szklarskiej Porębie Górnej”. Było to stowarzyszenie grupujące przede wszystkim malarzy zauroczonych karkonoskim pejzażem. Artyści swoje prace wystawiali najczęściej na wystawach w „Młynie św. Łukasza” w Szklarskiej Porębie przy ul. 1 Maja 16. Do najbardziej znanych należeli: prof. Arnold Busch, Alfred Nickisch, Georg i Joachim Wichmann, Franz von Jackowski, Hans Oberländer, Hans Zimbal, Werner Fechner, dr Paul Aust i Cirillo dell’Antonio. “Künstlervereinigung St. Lukas” nadało miano członków honorowych malarzowi Hannsowi Fechnerowi oraz literatom Hermannowi Stehrowi i Gerhartowi Hauptmannowi, który miał wśród twórców z „Młyna” wielu znajomych. [Wiater]

Silne więzi sympatii łączyły Gerharta Hauptmanna i osiadłego w Szklarskiej Porębie od 1926 r. przy ul. B. Prusa 4 znanego pisarza Hermanna Stehra (1864-1940). Był on autorem wielu powieści i nowel o tematyce śląskiej. Willa, w której H. Stehr zamieszkał otrzymała nazwę “Faberhaus”, od nazwiska wizjonera, który pojawił się na kartach jednej z jego powieści i znajdowała się o kilkadziesiąt metrów od “Młyna św. Łukasza”.

Za wybitne zasługi twórcze honorowe obywatelstwo Szklarskiej Poręby otrzymali Hermann von Hendrich, Hermann Stehr i Gerhart Hauptmann.

Kontakty Gerharta Hauptmanna z dawną kolonią artystów w Szklarskiej Porębie były dość intensywne, szczególnie w początkach jej powstawania. Bracia Hauptmann skłonili do przyjazdu i osiedlenia się pod Szrenicą paru wybitnych intelektualistów związanych z kręgiem filozoficzno-literackim w Berlinie-Friedrichshagen. Z upływem czasu, kiedy pisarz wyprowadził się ze Szklarskiej Poręby, a następnie zamieszkał w pobliskim Jagniątkowie więzy te uległy pewnemu osłabieniu. Jednak przez długie lata Gerhart Hauptmann miał w Szklarskiej Porębie najbliższą rodzinę i wielu przyjaciół, z którymi utrzymywał dobre kontakty.

Literatura:

Bölsche W., „Wie ich der Schlesier wurde” [w:] Wanderer im Riesengebirge, R.1935

Fechner H., „Menschen die ich malte“, Berlin 1927

Hauptmann G., „Księga namiętności“, tłum. I. Sławińska, Wrocław 1997

Hauptmann I., „Auszug aus den Tagebuchaufzeichnungen von Ivo Hauptmann, mps.

v. Niebelunschütz-Gleinitz I., „”Wilhelm Bölsche“, mps

Szymanski-Störkuhl B., Ilkosz J., „Od zagrody chłopskiej do willi“ [w;] „Wspaniały krajobraz.. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX wieku”, red. K. Bździach, Berlin-Jelenia Góra 1999, s. 104-126

Voigt F.A., „Gerhart Hauptmann der Schlesier“, Breslau 1942

Wiater P., „Stowarzyszenie Artystów św. Łukasza w Schreiberhau”, Kazimierz nad Wisłą 2006